Τρίτη 23 Ιανουαρίου 2018

Οι Μάσκες μας

   Στη μακροσκελή λίστα των προαιώνιων φόβων του ανθρώπου ανήκει και ο φόβος της έκθεσης. Ο φόβος, δηλαδή, του να είναι κάποιος εκτεθειμένος σε κοινή θέα με τις αδυναμίες του φανερές σε όλους. Ο άνθρωπος από την πρώτη του επαφή με τη φύση κατάλαβε πως οι πάσης φύσεως αδυναμίες του τον έκαναν στόχο για πολλά αρπακτικά, οπότε η μόνη λύση του ήταν να κρυφτεί σε σπηλιές και να φανερώνεται στον έξω κόσμο μόνο όπου, όποτε και όπως θέλει ο ίδιος. Μια έξυπνη κίνηση για επιβίωση, που αποδείχτηκε καίρια για τη σωτηρία και τη μακροημέρευση του είδους μας.
   Αυτά τα χρόνια όμως έχουν περάσει προ πολλού. Ο άνθρωπος πια έχει κατανοήσει, δαμάσει και καταδυναστεύσει το φυσικό περιβάλλον σε τέτοιο βαθμό, ώστε περισσότερο αποτελεί ο ίδιος κίνδυνο προς τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς παρά εκείνοι στον ίδιο. Το έξυπνο κόλπο της απόκρυψης όμως χρησιμοποιείται κατά κόρον μέχρι και σήμερα, με τους ανθρώπους να εφευρίσκουν νέες μάσκες για να κρύβουν όσο περισσότερο μπορούν τον πραγματικό τους εαυτό. Τώρα πια όχι τόσο από τη φύση όσο από τους υπόλοιπους ανθρώπους.
   Ας εξετάσουμε κάποια είδη αποκρύψεων ή μεταμφιέσεων (θα αναφέρομαι σε αυτές ως μάσκες στη συνέχεια), τον λόγο που δημιουργήθηκαν και τι ακριβώς προσπαθούν να κρύψουν. Θα ξεκινήσω με την ένδυση. Τα ρούχα ήταν μια εξαιρετικά σημαντική εφεύρεση σε κάποια μακρινή εποχή του παρελθόντος. Μιμούμενοι τη φυσική προστασία των ζώων, οι άνθρωποι έγδαραν ζώα και φόρεσαν τις προβιές τους προκειμένου να προστατευτούν από τα εχθρικά φυσικά φαινόμενα, όπως η βροχή και το κρύο. Ο ρουχισμός όμως έχει κι άλλη χρήση: αποκρύπτει το ανθρώπινο σώμα από ξένα μάτια. Πλέον, μετά από τόσες χιλιάδες χρόνια που ο ρουχισμός ρίναι αναπόσπαστο κομμάτι της κουλτούρας μας, ο άνθρωπος έχει αποδεχτεί το ντύσιμο ως κάτι απαραίτητο. Ως αποτέλεσμα, χωρίς ρούχα οι άνθρωποι νιώθουμε γυμνοί, ενώ θα έπρεπε να νιώθουμε αληθινοί, διότι η πραγματική μας υπόσταση δε χρειάζεται ρούχα. Το σώμα μας είναι κάτι για το οποίο οι περισσότεροι ντρεπόμαστε, διότι έχουμε μάθει να το κρύβουμε και να ντρεπόμαστε γι' αυτό. Η ανασφάλεια καλλιεργείται μέσα μας και δε μας αφήνει ποτέ. Τα ρούχα είναι η ασπίδα μας, χωρίς αυτά είμαστε εκτεθειμένοι στην κοινή θέα με τρόπο που δε συνηθίσαμε. Πόσο ανούσιο θα έμοιαζε στον αρχέγονο άνθρωπο όλο αυτό;
   Στη συνέχεια θα παραθέσω κάποιους τρόπους απόκρυψης του προσώπου, που αποτελούν κατά κάποιον τρόπο ποικιλίες από μάσκες. Πρώτον, τα γυαλιά ηλίου. Η αρχική τους χρήση, που παραμένει φυσικά ζωντανή ακόμα, είναι η προστασία απέναντι στις ακτίνες του ήλιου. Πέρα απ' αυτό όμως, τα γυαλιά ηλίου έγιναν ένα απαραίτητο αξεσουάρ επειδή κρύβουν τα μάτια μας από τους άλλους. Ανέκαθεν τα μάτια φανερώνουν πολλά σε κάποιον έμπειρο παρατηρητή, συνεπώς η απόκρυψή τους μας κάνει να νιώθουμε πιο άνετα. Το πρόσωπο έτσι μοιάζει μυστηριώδες, ανεξιχνίαστο, τα συναισθήματά μας κρυφά και ασφαλή, η ψυχική μας κατάσταση μια προσωπική υπόθεση. Δεν εκτίθεται τίποτα από τα παραπάνω στους άλλους, οπότε η μάσκα αυτή εκπληρώνει τον σκοπό της. Τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής, λένε, και τα γυαλιά ηλίου κρύβουν επιμελώς αυτόν τον καθρέφτη.
   Άλλο είδος μάσκας είναι τα γένια. Είναι μέρος του ανδρικού σώματος βέβαια. Δεν είναι κάποιο επιπλέον αξεσουάρ που φοράμε, παρόλα αυτά εξυπηρετεί σαν μάσκα μια χαρά. Κρύβει ένα μεγάλο μέρος του προσώπου μας, σε βαθμό που αυτό σκοτεινιάζει. Όταν κάποιος ξυρίζει την πλούσια γενειάδα του οι άλλοι λένε πως το πρόσωπό του φωτίστηκε. Μοιάζει άλλος άνθρωπος... Τα τελευταία χρόνια βέβαια η γενειάδα έχει γίνει μόδα. Αποτελεί status symbol για πολλούς άνδρες, κυρίως νεαρούς, κι αυτό δεν είναι μόνο θέμα μάρκετινγκ. Η θεωρία μου είναι πως αποτελεί τρόπο να ξεπεράσουμε τις αδυναμίες της εποχής μας. Οι άνδρες, βλέπετε, τα παλαιότερα χρόνια αποδείκνυαν την χρησιμότητά και την ισχύ τους μέσω της εργασίας και της οικονομικής δύναμης. Μετά την έξαρση του φεμινισμού όμως, την ισότητα στην εργασία και την απαγκίστρωση του θηλυκού από το αρσενικό, που ούτως ή άλλως άλλαξε τις ισορροπίες, ήρθε παγκοσμίως η οικονομική κρίση και όλα αυτά έφεραν ένα σοβαρό πλήγμα στην ανδρική αξιοπρέπεια, ισχύ ίσως και ταυτότητα. Οπότε ένας τρόπος, φτηνός κατ' εμέ, εξισορρόπησης αυτού είναι η μόδα της μεγάλης, μακριάς και φουντωτής  γενειάδας ως μάσκας που καλύπτει τις ανασφάλειές μας. Δείχνουμε περήφανα αυτό το κατ' εξοχήν ανδρικό χαρακτηριστικό, πείθουμε τους άλλους για τον ανδρισμό μας, στη συνέχεια εμάς τους ίδιους και καθησυχάζουμε έτσι τις ανασφάλειες και τις κρίσεις ταυτότητας που έχουμε.
   Σ' αυτό το σημείο είναι δίκαιο να παραθέσω και μια μάσκα που αφορά κυρίως τις γυναίκες. Αυτή είναι φυσικά το μακιγιάζ. Ταιριάζει αρκετά στην εικόνα της συμβατικής μάσκας και λειτουργεί ως εξής: κρύβει τις ρυτίδες, την χλομάδα και όλα τα σημάδια γήρανσης. Από τα αρχαία χρόνια αποτελεί ένα όπλο των μεγαλύτερων σε ηλικία γυναικών για να καταπολεμήσουν τη φυσική ομορφιά των νεότερων και να είναι ανταγωνιστικές στο κυνήγι του ανδρικού βλέμματος. Μια μάσκα που κρύβει το πέρασμα του χρόνου και δημιουργεί την ψευδαίσθηση της αιώνιας νιότης. Εδώ και πολλά χρόνια βέβαια το μακιγιάζ χρησιμοποιείται από όλες τις ηλικίες, για να κρύψει τη νεανική ακμή, τις φακίδες, οποιαδήποτε "ατέλεια" θα έκανε μια γυναίκα μοναδική. Η προσπάθεια κάθε επίδοξης κοπέλας να γίνει femme fatale όμως συνήθως περιορίζεται σε αυτό: στη δημιουργία μιας μάσκας που φέρνει αυτοπεποίθηση, ενώ η πραγματική αυτοπεποίθηση μάλλον θα έπρεπε να πηγάζει από την αποδοχή των μοναδικών χαρακτηριστικών της κάθε γυναίκας.
   Ένα σχετικά κοντινό παράδειγμα είναι το παραδοσιακό βάψιμο των πολεμιστών αρκετών αρχαίων ινδιάνικων φυλών. Ως επί το πλείστον το βάψιμο σχετίζεται με την πολεμική προετοιμασία, καθώς οι πολεμιστές ένιωθαν δυνατότεροι όταν ήταν βαμμένοι με τα χρώματα του πολέμου. Τα χρώματα τους έκαναν να μοιάζουν αλλόκοτοι, αιμοδιψείς κι ετοιμοπόλεμοι. Αυτό καθρεφτιζόταν και στα μάτια των εχθρών τους και τους έδινε θάρρος. Μια πρακτική μάσκα, λοιπόν, που έκρυβε τις αδυναμίες των φοβισμένων από τον πόλεμο και τον θάνατο ανθρώπων.
   Ως μάσκες πάλι λειτουργούν και τα μπροστινά παραπετάσματα σε γραφεία, θρανία και έδρανα ομιλιών, διότι κρύβουν τα πόδια. Κρύβοντάς τα κρύβει κανείς το άγχος του. Γιατί; Διότι κάποιος που προσπαθεί να κρύψει το άγχος του, μπορεί να υποκριθεί με το πρόσωπο τον ανέκφραστο, τον ανεπηρέαστο, όμως το νευρικό σύστημα κάνει τα άκρα του (και κυρίως τα κάτω άκρα, τα πόδια του) να το προδίδουν. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε κάθε κίνησή τους και το τρέμουλο, οι σπαστικές και αυθόρμητες κινήσεις φανερώνουν στους άλλους κάποιες σκέψεις μας. Ένας άνθρωπος όμως ευρισκόμενος πίσω από ένα έπιπλο που κρύβει επιμελώς τα πόδια του μπορεί να διατηρεί την αυτοκυριαρχία του στο πάνω μέρος του σώματός του, το φανερό, αλλά να αφήνει το άγχος να κυριεύει το κάτω μέρος του σώματός του, το αφανές, και να εκτονώνεται. Πόσο διαφορετικό αυτό από τα θρανία των μαθητών, τα πόδια των οποίων είναι εκτεθειμένα στο βλέμμα του καθηγητή!
   Έπειτα, η ίδια η ανθρώπινη συμπεριφορά όταν είναι επιτηδευμένη, το ψέμα, οι βεβιασμένες εκφράσεις του προσώπου και του σώματος, η απόπειρα έκφρασης ψεύτικων συναισθημάτων είναι ένα είδος μάσκας. Η περσόνα (λέξη που προέρχεται από το αγγλικό personality) είναι μια προσπάθεια δημιουργίας ενός ψεύτικου εγώ που θα μας εκπροσωπεί στην επαφή μας με τους δίπλα. Γι' αυτό σπάνια είμαστε ο εαυτός μας με τους άλλους: ο καθένας φορά τη μάσκα του και προσπαθεί να κρατήσει για τον εαυτό του τα πραγματικά του στοιχεία, τα αληθινά του προβλήματα και συναισθήματα. Από μια οπτική γωνία, (σχεδόν) όλοι μας είμαστε υποκριτές...
   Τελευταίο είδος μάσκας στο άρθρο είναι οι ψεύτικοι χαρακτήρες που δημιουργούμε στο διαδίκτυο. Το ψευδώνυμο, η ψεύτικη, παραπλανητική εικόνα προφίλ, οι τεχνικές αποπροσανατόλισης των άλλων από τα πραγματικά μας στοιχεία αποτελούν ένα είδος μάσκας που μας προφυλάσσει από τους αναρίθμητους παρατηρητές του διαδικτύου. Σοφή κίνηση βέβαια, δεδομένων των κινδύνων που καραδοκούν, σοφότερη όμως θα ήταν να προσέχουμε πού κινούμαστε αντί να επαφιόμαστε στην επισφαλή μάσκα των ψεύτικων στοιχείων.
   Ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ φυσικά. Η απόκρυψη έχει πολλές πρακτικές χρήσεις και η ανθρώπινη φυλή ειδικεύεται στο να εφευρίσκει νέες μάσκες και πρωτότυπες μεταμφιέσεις για να εξυπηρετεί τους εκάστοτε σκοπούς της και να καλύπτει τις εσωτερικές αδυναμίες της. Προσοχή όμως σε όλους τους επίδοξους μασκοφόρους, διότι ένας προσεκτικός παρατηρητής ή ένας γνώστης των ανθρώπινων παθών μπορεί να δει πίσω από τη μάσκα ένα φοβισμένο ανθρωπάκι που απλά δεν μπόρεσε ποτέ να αποδεχτεί τον εαυτό του όπως είναι...

Μάσκα, μασκοφόρος, μεταμφίεση, απόκρυψη




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου