Η υπερηφάνεια είναι περίεργο πράγμα. Υπάρχουν πράγματα για τα οποία είμαστε περήφανοι επειδή η κοινωνία μας το τονίζει. Αντίθετα υπάρχουν πράγματα για τα οποία είμαστε περήφανοι, παρόλο που η κοινωνία μας κατακρίνει. Υπάρχουν και κάποια πράγματα για τα οποία μάθαμε να είμαστε περήφανοι (και σχεδόν μας πιέζουν να είμαστε περήφανοι γι' αυτά), παρόλο που μας ήρθαν αυτόματα, χωρίς να καταβάλλουμε καμία προσπάθεια γι' αυτό. Τέτοια παραδείγματα είναι η φυλή, το φύλο, η εθνική ταυτότητα κ.α. Σχετικά με αυτά, δεν μπορώ να καταλάβω πώς γίνεται να είμαι περήφανος για κάτι που δεν κέρδισα, δεν απέκτησα αλλά μου δόθηκε με τη γέννησή μου, χωρίς να το αξίζω. Οπότε:
Δεν είμαι περήφανος απλά επειδή γεννήθηκα Έλληνας. Δεν είμαι δηλαδή περήφανος για κάτι που έγινε τυχαία, χωρίς να σχετίζεται με την αξία μου. Εξάλλου Έλληνες υπήρξαν πολλοί: ο Εφιάλτης, οι δικαστές και κατηγορητές του Κολοκοτρώνη, Έλληνες βιαστές, εγκληματίες και πολλοί άλλοι. Έλληνες είναι και ο λόγος που αυτά τα χρόνια άλλοι Έλληνες δεν έχουν να φάνε, ενώ οι ίδιοι τρώνε με χρυσά κουτάλια και αποταμιεύουν δισεκατομμύρια. Αν ήμουν περήφανος απλά και μόνο επειδή ήμουν Έλληνας, θα δεχόμουν αυτόματα να εξισωθώ με όλους αυτούς, να μπούμε στο ίδιο τσουβάλι. Άρα η πρώτη διευκρίνιση που οφείλω να κάνω είναι: ΤΙ Έλληνας είμαι; Ποιος; Ο Έλληνας απατεώνας; Ο Έλληνας ψεύτης, κλέφτης; Ή ο Έλληνας επιστήμονας, διανοητής, ο δίκαιος, τίμιος, ηθικός Έλληνας; Όπως βλέπετε, πρέπει να γίνουν αρκετοί διαχωρισμοί πριν νιώσουμε περήφανοι...
Όχι. Δεν είμαι περήφανος επειδή έτυχε να γεννηθώ στην περιοχή που έζησαν και δίδαξαν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Δημόκριτος και άλλα λαμπρά μυαλά. Θα ένιωθα σαν να καπηλεύομαι τα επιτεύγματα άλλων. Δεν "τα κάναμε οι Έλληνες", τα έκαναν στο παρελθόν κάποιοι Έλληνες. Όχι εγώ. Οπότε πριν βιαστώ να εξισωθώ με θρύλους της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και των επιστημών καλό θα ήταν να κοιταχτώ στον καθρέφτη και να πω: "Είμαι πράγματι άξιος απόγονός τους; Έχω το δικαίωμα να τους αναφέρω;" Προσωπικά θα είμαι περήφανος για μένα μόνο αν φανώ αντάξιος αυτών των προγόνων, αν έχω να παρουσιάσω κάτι αντάξιο.
Έπειτα δεν είμαι περήφανος για το φύλο. Είναι κοινότυπο στους γονείς και το συγγενολόι να βαραίνουν τους ώμους ενός μικρού παιδιού λέγοντάς του κενές δηλώσεις του τύπου: "άντρας είσαι ρε, να είσαι περήφανος!", "οι άντρες δεν κλαίνε ρε!" κτλ. Το "ρε" είναι σχεδόν επιβεβλημένο. Και το παιδί ξαφνικά νιώθει υπεύθυνο για να κουβαλήσει το βάρος του να είναι άντρας, πράγμα που έχει και τα καλά του βέβαια αλλά κυρίως του δίνει την ψευδαίσθηση πως το να είναι άντρας είναι καλό από μόνο του. Δεν είναι όμως.
Αν το καλοσκεφτούμε, το αντρικό φύλο βρίσκεται στην εξουσία από τις απαρχές της Ιστορίας. Υπήρξε και η μητριαρχία αλλά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις, κάτι που την καθιστά εξαίρεση του κανόνα. Όσον αφορά την πατριαρχία, είναι υπεύθυνη για την θυματοποίηση του γυναικείου φύλου, που ευθύνεται για την καταπίεση της γυναικείας ύπαρξης και για πολλά άλλα. Είναι η δημιουργός της ενοχοποίησης της γυναικείας σεξουαλικότητας, βιασμών, ατομικών και ομαδικών, της επιβολής της ανδρικής κυριαρχίας, της μη ύπαρξης (όχι της στέρησης, διότι προϋποθέτει μια παρελθοντική ύπαρξη αυτών) ανθρωπίνων ή πολιτικών δικαιωμάτων μέχρι πρόσφατα, όπως το δικαίωμα της ψήφου, της επιλογής συντρόφου, της ελεύθερης διαβίωσης χωρίς γάμο και της ίδιας της αυτόνομης ύπαρξης.
Ω ναι. Η πατριαρχία είναι ο ηθικός αυτουργός πολλών εγκλημάτων και έχει πατήσει πάνω σε πτώματα εκατομμυρίων γυναικών για να εδραιωθεί. Και όχι μόνο. Αναλογιστείτε πόσοι πόλεμοι έχουν γίνει παγκοσμίως με το πέρασμα των χρόνων και σκεφτείτε τι φύλου ήταν οι στρατηγοί και οι πρωτεργάτες αυτών. Δεν είναι τυχαίο. Η ανδρική ανάγκη για εξουσία, καταδυνάστευση και επιθετικότητα είναι μια μάστιγα που έχει αιματοκυλίσει τον κόσμο και έχει πατήσει πάνω σε ανδρικά πτώματα: πτώματα που θάφτηκαν ομαδικά, ήρωες αφανείς, που πέθαναν για ξεθωριασμένα και χαμένα στο χρόνο ιδανικά, και για άλλα που ακόμα ευθύνονται για νέους θανάτους.
Έπειτα, σε θρησκευτικό επίπεδο η πατριαρχία ευθύνεται για την ταμπελοποίηση της γυναίκας ως αμαρτωλής. Είναι υπαίτια (αν αναφερθώ στο Ισλάμ θα χάσω το λογαριασμό των εγκλημάτων) όσον αφορά τη χριστιανική θρησκεία για την ανισότητα των δύο φύλων, την απαγόρευση της γυναίκας να εισέρχεται στον κλήρο και να εισέρχεται στα ιερά άδυτα της θρησκείας. Ο προαιώνιος φόβος (γένους αρσενικού) για τα έμμηνα ανάγκασε τις γυναίκες να νιώθουν μιαρές κατά την περίοδό τους, κάτι για το οποίο δεν ευθύνονται.
Μετά από τόσα που αναφέρθηκαν μπορώ πολύ απλά να πω όχι. Δεν είμαι περήφανος επειδή γεννήθηκα άντρας. Τουλάχιστον δεν είμαι περήφανος εξ ορισμού. Εφόσον όμως προσπαθώ καθημερινά να καταπολεμώ την ανισότητα, την αδιαφορία, τη βία και την καταπίεση και συνεχίσω να το κάνω, τότε είμαι περήφανος για το είδος άντρα που είμαι. Δε δέχομαι και δεν ανέχομαι να τσουβαλιαστώ και να εξισωθώ με εγκληματίες πολέμου, καταπιεστές και βασανιστές απλά και μόνο επειδή είμαστε του ίδιου φύλου. Αν θα πρέπει να είμαι περήφανος για το φύλο μου, θα χρειαστεί πρώτα να γίνουν οι απαραίτητοι διαχωρισμοί και διευκρινίσεις.
Τέλος, όσον αφορά το είδος μας, το ανθρώπινο, έχω πολλές αμφιβολίες για το αν θα έπρεπε να είμαι περήφανος. Αν εξετάσουμε τα υπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου, μπορούμε να βρούμε βιαστές, όπως εφηβικές ομάδες αρσενικών δελφινιών ή κανίβαλους, όπως τα χταπόδια, τους γυρίνους, τους καρχαρίες, τις πολικές αρκούδες και διάφορα πτηνά. Μπορούμε να βρούμε επιθετικές φυλές ζώων, καταπιεστές ή βασανιστές. Παρόλα αυτά, κανένα άλλο είδος δεν τα κάνει όλα αυτά μαζί. Κανένα άλλο είδος δε βλάπτει το περιβάλλον στο οποίο ζει με τόση αδιαφορία και ασυνέπεια. Παρόλα αυτά μας ζητείται να είμαστε περήφανοι που είμαστε άνθρωποι.
Όχι, δεν είμαι περήφανος που γεννήθηκα άνθρωπος. Δεν είμαι απλά και μόνο γι' αυτό. Χρειάζεται προσπάθεια και βαθιά συνειδητοποίηση πριν νιώσω περήφανος. Χρειάζεται γνώση του τι έκαναν άλλοι άνθρωποι κατά της ανθρωπότητας, κατά άλλων ειδών και κατά του ίδιου μας του πλανήτη. Επιβάλλεται να χρησιμοποιήσω πολλάκις το ανθρώπινο είδος ως παράδειγμα προς αποφυγή προτού νιώσω περήφανος για την ανθρώπινη μου υπόσταση. Και τελικά, μόνο αφότου κατακτήσω τα στοιχεία εκείνα που με διαχωρίζουν από εγκληματίες ανθρώπους (συνείδηση, ευαισθησία) και προσπαθήσω για ένα καλύτερο αύριο, θα έχω το δικαίωμα και την πολυτέλεια να είμαι περήφανος που είμαι άνθρωπος. Όπως γράφει και στο υπέροχο ποίημά του ο Τάσος Λειβαδίτης "αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος δε θα πάψεις ούτε στιγμή να αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο".
Ως τελικό συμπέρασμα μετά από τόση κριτική αναφέρω πως δε μου αρκούν τα δικαιώματα με τα οποία γεννήθηκα. Δε μου αρκεί η βολεμένη μου ύπαρξη σε έναν κόσμο γεμάτο αδικία. Αν γεννήθηκα σε έναν τέτοιο κόσμο και δεν έχω κάνει τίποτα για να τον αλλάξω, τότε είμαι συνένοχος. Όσοι ευφημισμοί, ψευδαισθήσεις και αποπροσανατολισμοί κι αν δημιουργούνται εμπρός μου για να με δελεάσουν, η αλήθεια είναι πως η αδιαφορία, η μη λήψη ενεργειών για την καταπολέμηση της βίας και της αδικίας, η άρνηση του να ακολουθήσω έναν δρόμο που οδηγεί στην ειρήνη είναι χαρακτηριστικά που ντροπιάζουν. Πράγματα για τα οποία δεν είμαι περήφανος.
Δεν είμαι περήφανος απλά επειδή γεννήθηκα Έλληνας. Δεν είμαι δηλαδή περήφανος για κάτι που έγινε τυχαία, χωρίς να σχετίζεται με την αξία μου. Εξάλλου Έλληνες υπήρξαν πολλοί: ο Εφιάλτης, οι δικαστές και κατηγορητές του Κολοκοτρώνη, Έλληνες βιαστές, εγκληματίες και πολλοί άλλοι. Έλληνες είναι και ο λόγος που αυτά τα χρόνια άλλοι Έλληνες δεν έχουν να φάνε, ενώ οι ίδιοι τρώνε με χρυσά κουτάλια και αποταμιεύουν δισεκατομμύρια. Αν ήμουν περήφανος απλά και μόνο επειδή ήμουν Έλληνας, θα δεχόμουν αυτόματα να εξισωθώ με όλους αυτούς, να μπούμε στο ίδιο τσουβάλι. Άρα η πρώτη διευκρίνιση που οφείλω να κάνω είναι: ΤΙ Έλληνας είμαι; Ποιος; Ο Έλληνας απατεώνας; Ο Έλληνας ψεύτης, κλέφτης; Ή ο Έλληνας επιστήμονας, διανοητής, ο δίκαιος, τίμιος, ηθικός Έλληνας; Όπως βλέπετε, πρέπει να γίνουν αρκετοί διαχωρισμοί πριν νιώσουμε περήφανοι...
Όχι. Δεν είμαι περήφανος επειδή έτυχε να γεννηθώ στην περιοχή που έζησαν και δίδαξαν ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, ο Δημόκριτος και άλλα λαμπρά μυαλά. Θα ένιωθα σαν να καπηλεύομαι τα επιτεύγματα άλλων. Δεν "τα κάναμε οι Έλληνες", τα έκαναν στο παρελθόν κάποιοι Έλληνες. Όχι εγώ. Οπότε πριν βιαστώ να εξισωθώ με θρύλους της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και των επιστημών καλό θα ήταν να κοιταχτώ στον καθρέφτη και να πω: "Είμαι πράγματι άξιος απόγονός τους; Έχω το δικαίωμα να τους αναφέρω;" Προσωπικά θα είμαι περήφανος για μένα μόνο αν φανώ αντάξιος αυτών των προγόνων, αν έχω να παρουσιάσω κάτι αντάξιο.
Έπειτα δεν είμαι περήφανος για το φύλο. Είναι κοινότυπο στους γονείς και το συγγενολόι να βαραίνουν τους ώμους ενός μικρού παιδιού λέγοντάς του κενές δηλώσεις του τύπου: "άντρας είσαι ρε, να είσαι περήφανος!", "οι άντρες δεν κλαίνε ρε!" κτλ. Το "ρε" είναι σχεδόν επιβεβλημένο. Και το παιδί ξαφνικά νιώθει υπεύθυνο για να κουβαλήσει το βάρος του να είναι άντρας, πράγμα που έχει και τα καλά του βέβαια αλλά κυρίως του δίνει την ψευδαίσθηση πως το να είναι άντρας είναι καλό από μόνο του. Δεν είναι όμως.
Αν το καλοσκεφτούμε, το αντρικό φύλο βρίσκεται στην εξουσία από τις απαρχές της Ιστορίας. Υπήρξε και η μητριαρχία αλλά μόνο σε ελάχιστες περιπτώσεις, κάτι που την καθιστά εξαίρεση του κανόνα. Όσον αφορά την πατριαρχία, είναι υπεύθυνη για την θυματοποίηση του γυναικείου φύλου, που ευθύνεται για την καταπίεση της γυναικείας ύπαρξης και για πολλά άλλα. Είναι η δημιουργός της ενοχοποίησης της γυναικείας σεξουαλικότητας, βιασμών, ατομικών και ομαδικών, της επιβολής της ανδρικής κυριαρχίας, της μη ύπαρξης (όχι της στέρησης, διότι προϋποθέτει μια παρελθοντική ύπαρξη αυτών) ανθρωπίνων ή πολιτικών δικαιωμάτων μέχρι πρόσφατα, όπως το δικαίωμα της ψήφου, της επιλογής συντρόφου, της ελεύθερης διαβίωσης χωρίς γάμο και της ίδιας της αυτόνομης ύπαρξης.
Ω ναι. Η πατριαρχία είναι ο ηθικός αυτουργός πολλών εγκλημάτων και έχει πατήσει πάνω σε πτώματα εκατομμυρίων γυναικών για να εδραιωθεί. Και όχι μόνο. Αναλογιστείτε πόσοι πόλεμοι έχουν γίνει παγκοσμίως με το πέρασμα των χρόνων και σκεφτείτε τι φύλου ήταν οι στρατηγοί και οι πρωτεργάτες αυτών. Δεν είναι τυχαίο. Η ανδρική ανάγκη για εξουσία, καταδυνάστευση και επιθετικότητα είναι μια μάστιγα που έχει αιματοκυλίσει τον κόσμο και έχει πατήσει πάνω σε ανδρικά πτώματα: πτώματα που θάφτηκαν ομαδικά, ήρωες αφανείς, που πέθαναν για ξεθωριασμένα και χαμένα στο χρόνο ιδανικά, και για άλλα που ακόμα ευθύνονται για νέους θανάτους.
Έπειτα, σε θρησκευτικό επίπεδο η πατριαρχία ευθύνεται για την ταμπελοποίηση της γυναίκας ως αμαρτωλής. Είναι υπαίτια (αν αναφερθώ στο Ισλάμ θα χάσω το λογαριασμό των εγκλημάτων) όσον αφορά τη χριστιανική θρησκεία για την ανισότητα των δύο φύλων, την απαγόρευση της γυναίκας να εισέρχεται στον κλήρο και να εισέρχεται στα ιερά άδυτα της θρησκείας. Ο προαιώνιος φόβος (γένους αρσενικού) για τα έμμηνα ανάγκασε τις γυναίκες να νιώθουν μιαρές κατά την περίοδό τους, κάτι για το οποίο δεν ευθύνονται.
Μετά από τόσα που αναφέρθηκαν μπορώ πολύ απλά να πω όχι. Δεν είμαι περήφανος επειδή γεννήθηκα άντρας. Τουλάχιστον δεν είμαι περήφανος εξ ορισμού. Εφόσον όμως προσπαθώ καθημερινά να καταπολεμώ την ανισότητα, την αδιαφορία, τη βία και την καταπίεση και συνεχίσω να το κάνω, τότε είμαι περήφανος για το είδος άντρα που είμαι. Δε δέχομαι και δεν ανέχομαι να τσουβαλιαστώ και να εξισωθώ με εγκληματίες πολέμου, καταπιεστές και βασανιστές απλά και μόνο επειδή είμαστε του ίδιου φύλου. Αν θα πρέπει να είμαι περήφανος για το φύλο μου, θα χρειαστεί πρώτα να γίνουν οι απαραίτητοι διαχωρισμοί και διευκρινίσεις.
Τέλος, όσον αφορά το είδος μας, το ανθρώπινο, έχω πολλές αμφιβολίες για το αν θα έπρεπε να είμαι περήφανος. Αν εξετάσουμε τα υπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου, μπορούμε να βρούμε βιαστές, όπως εφηβικές ομάδες αρσενικών δελφινιών ή κανίβαλους, όπως τα χταπόδια, τους γυρίνους, τους καρχαρίες, τις πολικές αρκούδες και διάφορα πτηνά. Μπορούμε να βρούμε επιθετικές φυλές ζώων, καταπιεστές ή βασανιστές. Παρόλα αυτά, κανένα άλλο είδος δεν τα κάνει όλα αυτά μαζί. Κανένα άλλο είδος δε βλάπτει το περιβάλλον στο οποίο ζει με τόση αδιαφορία και ασυνέπεια. Παρόλα αυτά μας ζητείται να είμαστε περήφανοι που είμαστε άνθρωποι.
Όχι, δεν είμαι περήφανος που γεννήθηκα άνθρωπος. Δεν είμαι απλά και μόνο γι' αυτό. Χρειάζεται προσπάθεια και βαθιά συνειδητοποίηση πριν νιώσω περήφανος. Χρειάζεται γνώση του τι έκαναν άλλοι άνθρωποι κατά της ανθρωπότητας, κατά άλλων ειδών και κατά του ίδιου μας του πλανήτη. Επιβάλλεται να χρησιμοποιήσω πολλάκις το ανθρώπινο είδος ως παράδειγμα προς αποφυγή προτού νιώσω περήφανος για την ανθρώπινη μου υπόσταση. Και τελικά, μόνο αφότου κατακτήσω τα στοιχεία εκείνα που με διαχωρίζουν από εγκληματίες ανθρώπους (συνείδηση, ευαισθησία) και προσπαθήσω για ένα καλύτερο αύριο, θα έχω το δικαίωμα και την πολυτέλεια να είμαι περήφανος που είμαι άνθρωπος. Όπως γράφει και στο υπέροχο ποίημά του ο Τάσος Λειβαδίτης "αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος δε θα πάψεις ούτε στιγμή να αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο".
Ως τελικό συμπέρασμα μετά από τόση κριτική αναφέρω πως δε μου αρκούν τα δικαιώματα με τα οποία γεννήθηκα. Δε μου αρκεί η βολεμένη μου ύπαρξη σε έναν κόσμο γεμάτο αδικία. Αν γεννήθηκα σε έναν τέτοιο κόσμο και δεν έχω κάνει τίποτα για να τον αλλάξω, τότε είμαι συνένοχος. Όσοι ευφημισμοί, ψευδαισθήσεις και αποπροσανατολισμοί κι αν δημιουργούνται εμπρός μου για να με δελεάσουν, η αλήθεια είναι πως η αδιαφορία, η μη λήψη ενεργειών για την καταπολέμηση της βίας και της αδικίας, η άρνηση του να ακολουθήσω έναν δρόμο που οδηγεί στην ειρήνη είναι χαρακτηριστικά που ντροπιάζουν. Πράγματα για τα οποία δεν είμαι περήφανος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου