Όλοι μας είμαστε κριτικοί. Ας το παραδεχτούμε. Κριτικάρουμε τους γύρω συνανθρώπους μας, τις ιδέες τους, τα άψυχα αντικείμενα, το σύστημα κτλ. Μας αρέσει να κριτικάρουμε. Έτσι νιώθουμε κυρίαρχοι και ασφαλείς. Κάποιοι το κάνουμε περισσότερο, άλλοι λιγότερο. Κάποιοι το κρατάμε ως χόμπι, άλλοι το κάνουν επάγγελμα.
Για την προέλευση της κριτικής έχω να κάνω την εξής υπόθεση: είναι αναφαίρετο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης και ακολουθεί κατά πόδας την παρατήρηση. Δηλαδή αφού έχουμε παρατηρήσει κάτι, αυτόματα ο εγκέφαλός μας βγάζει συμπεράσματα, θετικά ή αρνητικά, ενώ υπάρχει η παρόρμηση να τα διαλαλήσουμε στους γύρω μας. Ίσως αυτή η τάση να προέρχεται από πρωτόγονες κοινωνίες, όπου όποιος έβλεπε κάτι περίεργο να πλησιάζει το αξιολογούσε και το ανέφερε στη φυλή, αν το θεωρούσε επικίνδυνο. Ίσως η κριτική είναι γραμμένη στο DNA μας, ως μέσον επιβίωσης. Παρόλα αυτά, από τη στιγμή που φτάσαμε στο να κριτικάρουμε τα έργα των άλλων, καλό θα ήταν να ακολουθούμε κάποιους κανόνες. Στους κανόνες αυτούς θα αναφέρομαι κυρίως σε ταινίες αλλά ο καθένας μπορεί να τις αντικαταστήσει με μυθιστορήματα, ποιήματα και γενικώς έργα καλών τεχνών.
Πρώτος, βασικότερος κατά τη γνώμη μου, είναι να μην θεοποιούμε την άποψή μας. Η άποψή μας, όση εμπειρία κι αν σταλάζει από τα χείλη μας, είναι υποκειμενική. Ακόμα και αν κριτικάρουμε παραστάσεις στο Βroadway για 20 χρόνια. Άλλο το να πει κανείς "η ταινία δεν μου άρεσε" και άλλο το να πει "η ταινία είναι χάλια". Το πρώτο είναι άποψη, το δεύτερο γεγονός. Στη δεύτερη περίπτωση έχω κάποιες ερωτήσεις: πώς μπορούμε να θεωρήσουμε τη γνώμη μας γεγονός; Με ποιο δικαίωμα; Γιατί η άποψή μου υπερκαλύπτει αυτές χιλιάδων άλλων;
Δεύτερον. να μη βιαζόμαστε να κρίνουμε/κριτικάρουμε. Η κριτική καλό θα είναι να γίνεται πολύπλευρα, έχοντας υπολογίσει πολλούς παράγοντες και βλέποντας ένα έργο από πολλές οπτικές γωνίες. Προσωπικά πιστεύω πως οι περισσότερες ταινίες, για να μην πω όλες, έχουν κάτι να προσφέρουν. Αν δεν είμαστε προκατειλημμένοι και προσέχουμε τι παρακολουθούμε την ώρα που αυτό συμβαίνει, θα καταλάβουμε πολλά περισσότερα.
Αυτό με οδηγεί κατευθείαν στον τρίτο κανόνα. Πριν κριτικάρουμε, ας δώσουμε χρόνο στον δημιουργό να μας δείξει ό,τι έχει να μας δείξει. Αυτό που κάνουμε οι περισσότεροι είναι να απαιτούμε από τον σκηνοθέτη να μας δείξει αυτό που περιμένουμε. Αν δεν το κάνει θεωρείται άχρηστος. Μέγα λάθος! Όποιος σκέφτεται έτσι δε σέβεται αυτό που παρακολούθησε και κρίνει αυθαίρετα. Ο σκηνοθέτης/σεναριογράφος/παραγωγός της ταινίας δεν βρίσκεται μέσα στο μυαλό μας. Δημιουργεί κάτι το οποίο θα παρακολουθήσει μεγάλος αριθμός ανθρώπων κι όχι μόνο ένας. Είναι επιτυχία να εκφράσει αυτό που θέλει όπως το θέλει, ενώ αποτυχία να ρωτήσει το κοινό από πριν και να προσαρμόσει τα γούστα του αναλόγως.
Εξαίρεση στον κανόνα βάζω τις ταινίες που άλλο πραγματεύονται και άλλο δείχνουν. Αυτές δηλαδή που είναι εκτός θέματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις όποιος κατακρίνει έχει δίκιο. Δεν μπορεί ο τίτλος, οι φωτογραφίες, το trailer και η υπόθεση να δείχνουν το Χ και η ταινία να το παρακάμπτει και να δείχνει το Ψ. Εκεί η ίδια η ταινία μας έχει προκαταβάλει και οφείλει να ικανοποιήσει τις προσδοκίες μας.
Έπειτα, θεωρώ λανθασμένη την καθολική σύγκριση ταινιών. Συμφωνώ πως όλοι παρασυρόμαστε και λέμε πως η Α ταινία είναι "καλύτερη" από την Β. Παρόλα αυτά, αυτό είναι λάθος. Υπάρχουν διάφορα κριτήρια για μια καλή ταινία και δεν μπορούμε να τα αγνοούμε. Σκηνοθεσία, σενάριο, διάλογοι, ηθικά και κοινωνικά μηνύματα, ειδικά εφέ, ηθοποιία και πολλά άλλα. Όταν λέμε πως η ταινία είναι γενικά κι αόριστα "καλύτερη" από μια άλλη, τότε ή εννοούμε όλα αυτά ή δεν ξέρουμε τι λέμε. Προσωπικά, εκτιμώ πολύ τη μουσική στις ταινίες. Μπορώ να ακούσω soundtracks ξεχωριστά από μια ταινία για ώρες. Δεν είναι αυτός ένας παράγοντας που κάνει μια ταινία καλή; Με ποιο δικαίωμα κάποιος το παραλείπει και λέει πως η ταινία αυτή είναι χάλια;
Συμπερασματικά, θεωρώ πως ο καθένας μας δικαιούται να έχει άποψη. Αυτό το δικαίωμα όμως το κερδίζει αφού έχει αφιερώσει την προσοχή του στο έργο του άλλου, χωρίς να είναι προκατειλημμένος και αξιολογώντας το έργο για αυτό που είναι, όχι για αυτό που ο ίδιος περιμένει. Από κει και πέρα, τα γούστα είναι γούστα. Αφήνοντας την κριτική στην άκρη, θαρρώ πως κάθε ταινία ή είδος ταινίας αξίζει να υπάρχει. Αν δεν άξιζε, δε θα υπήρχε. Όπως λέει κι ένας φίλος, όποιο έργο συγκινεί και εκφράζει έστω και έναν άνθρωπο αξίζει. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα λοιπόν...
Για την προέλευση της κριτικής έχω να κάνω την εξής υπόθεση: είναι αναφαίρετο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης και ακολουθεί κατά πόδας την παρατήρηση. Δηλαδή αφού έχουμε παρατηρήσει κάτι, αυτόματα ο εγκέφαλός μας βγάζει συμπεράσματα, θετικά ή αρνητικά, ενώ υπάρχει η παρόρμηση να τα διαλαλήσουμε στους γύρω μας. Ίσως αυτή η τάση να προέρχεται από πρωτόγονες κοινωνίες, όπου όποιος έβλεπε κάτι περίεργο να πλησιάζει το αξιολογούσε και το ανέφερε στη φυλή, αν το θεωρούσε επικίνδυνο. Ίσως η κριτική είναι γραμμένη στο DNA μας, ως μέσον επιβίωσης. Παρόλα αυτά, από τη στιγμή που φτάσαμε στο να κριτικάρουμε τα έργα των άλλων, καλό θα ήταν να ακολουθούμε κάποιους κανόνες. Στους κανόνες αυτούς θα αναφέρομαι κυρίως σε ταινίες αλλά ο καθένας μπορεί να τις αντικαταστήσει με μυθιστορήματα, ποιήματα και γενικώς έργα καλών τεχνών.
Πρώτος, βασικότερος κατά τη γνώμη μου, είναι να μην θεοποιούμε την άποψή μας. Η άποψή μας, όση εμπειρία κι αν σταλάζει από τα χείλη μας, είναι υποκειμενική. Ακόμα και αν κριτικάρουμε παραστάσεις στο Βroadway για 20 χρόνια. Άλλο το να πει κανείς "η ταινία δεν μου άρεσε" και άλλο το να πει "η ταινία είναι χάλια". Το πρώτο είναι άποψη, το δεύτερο γεγονός. Στη δεύτερη περίπτωση έχω κάποιες ερωτήσεις: πώς μπορούμε να θεωρήσουμε τη γνώμη μας γεγονός; Με ποιο δικαίωμα; Γιατί η άποψή μου υπερκαλύπτει αυτές χιλιάδων άλλων;
Δεύτερον. να μη βιαζόμαστε να κρίνουμε/κριτικάρουμε. Η κριτική καλό θα είναι να γίνεται πολύπλευρα, έχοντας υπολογίσει πολλούς παράγοντες και βλέποντας ένα έργο από πολλές οπτικές γωνίες. Προσωπικά πιστεύω πως οι περισσότερες ταινίες, για να μην πω όλες, έχουν κάτι να προσφέρουν. Αν δεν είμαστε προκατειλημμένοι και προσέχουμε τι παρακολουθούμε την ώρα που αυτό συμβαίνει, θα καταλάβουμε πολλά περισσότερα.
Αυτό με οδηγεί κατευθείαν στον τρίτο κανόνα. Πριν κριτικάρουμε, ας δώσουμε χρόνο στον δημιουργό να μας δείξει ό,τι έχει να μας δείξει. Αυτό που κάνουμε οι περισσότεροι είναι να απαιτούμε από τον σκηνοθέτη να μας δείξει αυτό που περιμένουμε. Αν δεν το κάνει θεωρείται άχρηστος. Μέγα λάθος! Όποιος σκέφτεται έτσι δε σέβεται αυτό που παρακολούθησε και κρίνει αυθαίρετα. Ο σκηνοθέτης/σεναριογράφος/παραγωγός της ταινίας δεν βρίσκεται μέσα στο μυαλό μας. Δημιουργεί κάτι το οποίο θα παρακολουθήσει μεγάλος αριθμός ανθρώπων κι όχι μόνο ένας. Είναι επιτυχία να εκφράσει αυτό που θέλει όπως το θέλει, ενώ αποτυχία να ρωτήσει το κοινό από πριν και να προσαρμόσει τα γούστα του αναλόγως.
Εξαίρεση στον κανόνα βάζω τις ταινίες που άλλο πραγματεύονται και άλλο δείχνουν. Αυτές δηλαδή που είναι εκτός θέματος. Σε τέτοιες περιπτώσεις όποιος κατακρίνει έχει δίκιο. Δεν μπορεί ο τίτλος, οι φωτογραφίες, το trailer και η υπόθεση να δείχνουν το Χ και η ταινία να το παρακάμπτει και να δείχνει το Ψ. Εκεί η ίδια η ταινία μας έχει προκαταβάλει και οφείλει να ικανοποιήσει τις προσδοκίες μας.
Έπειτα, θεωρώ λανθασμένη την καθολική σύγκριση ταινιών. Συμφωνώ πως όλοι παρασυρόμαστε και λέμε πως η Α ταινία είναι "καλύτερη" από την Β. Παρόλα αυτά, αυτό είναι λάθος. Υπάρχουν διάφορα κριτήρια για μια καλή ταινία και δεν μπορούμε να τα αγνοούμε. Σκηνοθεσία, σενάριο, διάλογοι, ηθικά και κοινωνικά μηνύματα, ειδικά εφέ, ηθοποιία και πολλά άλλα. Όταν λέμε πως η ταινία είναι γενικά κι αόριστα "καλύτερη" από μια άλλη, τότε ή εννοούμε όλα αυτά ή δεν ξέρουμε τι λέμε. Προσωπικά, εκτιμώ πολύ τη μουσική στις ταινίες. Μπορώ να ακούσω soundtracks ξεχωριστά από μια ταινία για ώρες. Δεν είναι αυτός ένας παράγοντας που κάνει μια ταινία καλή; Με ποιο δικαίωμα κάποιος το παραλείπει και λέει πως η ταινία αυτή είναι χάλια;
Συμπερασματικά, θεωρώ πως ο καθένας μας δικαιούται να έχει άποψη. Αυτό το δικαίωμα όμως το κερδίζει αφού έχει αφιερώσει την προσοχή του στο έργο του άλλου, χωρίς να είναι προκατειλημμένος και αξιολογώντας το έργο για αυτό που είναι, όχι για αυτό που ο ίδιος περιμένει. Από κει και πέρα, τα γούστα είναι γούστα. Αφήνοντας την κριτική στην άκρη, θαρρώ πως κάθε ταινία ή είδος ταινίας αξίζει να υπάρχει. Αν δεν άξιζε, δε θα υπήρχε. Όπως λέει κι ένας φίλος, όποιο έργο συγκινεί και εκφράζει έστω και έναν άνθρωπο αξίζει. Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα λοιπόν...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου