Δημοκρατία. Ένα πολίτευμα. Ένας θεσμός. Μα, πάνω απ' όλα, ένας τρόπος ζωής. Καθιερωμένη εδώ και χιλιάδες χρόνια, επανεγκαθιδρύθηκε στην Ελλάδα σχεδόν 2 αιώνες πριν. Αφού όμως έγιναν αρκετές απόπειρες στα νεότερα χρόνια για την κατάλυσή της, στέκει ακόμα: στέκει ως ένα αγαθό ανεκτίμητης αξίας. Αυτό το αγαθό πολλοί το θεωρούν δεδομένο και βαρυγκομούν... Μα πόσο έξω πέφτουν! Είναι κάτι που κατακτήθηκε μετά από πολλούς και καθόλου αναίμακτους αγώνες.
Τι είναι όμως η δημοκρατία; Είναι η μορφή πολιτεύματος που ο λαός έχει στα χέρια του την εξουσία, άμεσα ή έμμεσα. Έχει δικαίωμα ψήφου, ελευθερία λόγου, ελευθερία κινήσεων και έκφρασης με κάθε μέσο. Είναι τόσο αυτονόητα όλα αυτά; Θα έλεγα όχι. Το δικαίωμα στην ψήφο, το δικαίωμα δηλαδή να επιλέγεις ποιος θα κυβερνήσει και θα πάρει τα ηνία του κράτους, δίνει μεγάλη βαρύτητα (και μεγάλη δύναμη φυσικά) στο χέρι του ψηφοφόρου. Εξάλλου με τόσα που γίνονται για να κερδηθεί μια ψήφος μπορούμε να κατανοήσουμε το πόση ισχύ φέρει το χέρι μας όταν πηγαίνει προς την κάλπη. Ίσως να μην είναι η ιδανική μορφή της άσκησης του δικαιώματος που έχει ο λαός στην εξουσία αλλά σίγουρα είναι κάτι. Μπορεί κανείς να φανταστεί πώς είναι να τον εξουσιάζουν άνθρωποι, τους οποίους μήτε επέλεξε μήτε έχει οποιαδήποτε επιλογή να διώξει; Οι γυναίκες για παράδειγμα απέκτησαν δικαίωμα ψήφου μετά από αγώνα. Πριν από αυτό απλά έσκυβαν το κεφάλι στις αποφάσεις όποιου ψηφιζόταν από τον ανδρικό πληθυσμό...
Η ελευθερία του λόγου. Η βασικότερη, κατά τη γνώμη μου, μορφή ελευθερίας. Η κριτική που θα ακολουθήσει τον, σωστό ή λανθασμένο, λόγο δεν έχει τόση σημασία. "Πάταξον μεν, άκουσον δε" είπε ο Θεμιστοκλής. "Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες" είπε ο Βολταίρος. Πόσο εξωπραγματικά φαίνονται στα κακομαθημένα τέκνα της σύγχρονης εποχής ο προπηλακισμός, η εξορία και τα βασανιστήρια εξαιτίας ενός λόγου που ειπώθηκε; Κι όμως, δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που οι άνθρωποι κλείνονταν στο καβούκι τους και κρατούσαν την άποψή τους τόσο κρυφή, ώστε την ξεχνούσαν κι οι ίδιοι! Ο λόγος που αυτό το δικαίωμα έχει χάσει κάπως την αίγλη του είναι επειδή οι αγνώμονες άνθρωποι πέρασαν τα όρια κι έφτασαν στην ασυδοσία. Αντί να λένε όσα πρέπει, λένε όσα τους έρχονται στο μυαλό: αυτό αηδιάζει τους σκεπτικιστές και τους δημιουργεί αμφιβολίες για το κατά πόσο πρέπει να επιτρέπονται τα πάντα στο λόγο.
Η ελευθερία κινήσεων και έκφρασης. Ακόμα κι αν είναι λάθος σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα κι αν κάποτε είναι κατακριτέο ηθικά και κοινωνικά, ο καθένας μπορεί κατά βούληση να πάει όπου θέλει κι όποτε θέλει. Δεν υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας. Υπάρχει δικαίωμα στην απεργία, στη διαδήλωση και σε κάθε είδους συγκέντρωση. Κάτι που φυσικά δεν υπήρχε πάντα. Πόσο άσχημη είναι η ζωή μέσα σε κλουβί; Ή πόσο άθλιο το να παρακολουθούν κάθε σου βήμα, με σκοπό να σε πιάσουν αν παρεκτραπείς;
Έπειτα, η ελευθερία στην έκφραση. Είναι παρεμφερές ζήτημα με την ελευθερία του λόγου αλλά με περισσότερες προεκτάσεις. Αναφέρομαι κυρίως στην τέχνη, όπου ο καθένας μπορεί να εκφραστεί με όποιον τρόπο θέλει: ένας πίνακας ζωγραφικής μπορεί να αναπαριστά μια σφαγή, ένα ποίημα μπορεί να μιλά για ακολασίες, ένα τραγούδι για παράνομη ζωή. Όπως και να 'χει, υπάρχει ελευθερία στην τέχνη. Υπήρχε πάντα; Όχι. Η λογοκρισία κάποτε υπήρχε πίσω από κάθε λέξη, κάθε πινελιά. Υπήρχαν εξουσιοδοτημένοι υπάλληλοι που κατέστρεφαν ό,τι δεν ήταν αρεστό...
Μετά την ανάλυση κάποιων σημαντικών χαρακτηριστικών της δημοκρατίας μπορεί ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του. Έχουμε μάθει να ζούμε με ελευθερίες. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε λειτουργούμε ελεύθερα χωρίς να το σκεφτόμαστε πόση αξία έχει η ελευθερία μας. Νομίζουμε πως κανείς και τίποτε δεν μπορεί να μας αφαιρέσει αυτές τις ανέσεις. Για ποιο λόγο όμως είμαστε τόσο αχάριστοι;
Είναι θέμα παιδείας. Τα πάντα είναι θέμα παιδείας. Όταν κάποιος δεν έχει διαβάσει Ιστορία, πώς να ξέρει ότι επί χιλιετίες άνθρωποι θανατώνονταν επειδή ζητούσαν τα αυτονόητα; Πώς να ξέρει ότι στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη ο πληθυσμός των δούλων ήταν αμέτρητος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η καταναγκαστική εργασία, αμισθί και με το μαστίγιο, για τους σκλάβους, καθώς και η πεποίθηση πως οι δούλοι είναι κατώτερο είδος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η Ιερά Εξέταση;
"Η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους ανθρώπους" σύμφωνα με τον Πλάτωνα. ΄Όταν κάποιος έχει την ανάλογη παιδεία μπορεί μάλλον να καταλάβει τι είναι αναφαίρετο και τι κρεμάμενο επί ξύλου. Τι είναι βασικό και τι υπερβολικό. Μπορεί να νιώσει το πόσο εύθραυστες είναι οι ανέσεις στον τρόπο ζωής του, εφόσον υπάρχουν κάποιοι που σκοπεύουν να τις τσακίσουν. Κι αν στη σύγχρονη εποχή υπάρχει έλλειψη δημοκρατίας σύμφωνα με κάποιους, είναι επειδή δεν παλεύουν καθημερινά για το αγαθό αυτό. Δεν μπορείς όμως να παλέψεις για κάτι που δεν εκτιμάς, για κάτι που δεν κοίταξες ποτέ με σοβαρότητα και για κάτι που επιτρέπεις να σου κλέβουν καθημερινά με κάθε λογής τεχνάσματα. Ο πολίτης που δε σκέφτεται, δε νοιάζεται και μένει αδρανής και άβουλος σε κάθε θηριωδία είναι απειλή για καθετί όμορφο στον κόσμο μας. "Πολιτεία η οποία δεν έχει βάση την παιδεία, είναι οικοδομή πάνω στην άμμο", είχε πει ο Αδαμάντιος Κοραής. Κάτι ήξερε.
Τι είναι όμως η δημοκρατία; Είναι η μορφή πολιτεύματος που ο λαός έχει στα χέρια του την εξουσία, άμεσα ή έμμεσα. Έχει δικαίωμα ψήφου, ελευθερία λόγου, ελευθερία κινήσεων και έκφρασης με κάθε μέσο. Είναι τόσο αυτονόητα όλα αυτά; Θα έλεγα όχι. Το δικαίωμα στην ψήφο, το δικαίωμα δηλαδή να επιλέγεις ποιος θα κυβερνήσει και θα πάρει τα ηνία του κράτους, δίνει μεγάλη βαρύτητα (και μεγάλη δύναμη φυσικά) στο χέρι του ψηφοφόρου. Εξάλλου με τόσα που γίνονται για να κερδηθεί μια ψήφος μπορούμε να κατανοήσουμε το πόση ισχύ φέρει το χέρι μας όταν πηγαίνει προς την κάλπη. Ίσως να μην είναι η ιδανική μορφή της άσκησης του δικαιώματος που έχει ο λαός στην εξουσία αλλά σίγουρα είναι κάτι. Μπορεί κανείς να φανταστεί πώς είναι να τον εξουσιάζουν άνθρωποι, τους οποίους μήτε επέλεξε μήτε έχει οποιαδήποτε επιλογή να διώξει; Οι γυναίκες για παράδειγμα απέκτησαν δικαίωμα ψήφου μετά από αγώνα. Πριν από αυτό απλά έσκυβαν το κεφάλι στις αποφάσεις όποιου ψηφιζόταν από τον ανδρικό πληθυσμό...
Η ελευθερία του λόγου. Η βασικότερη, κατά τη γνώμη μου, μορφή ελευθερίας. Η κριτική που θα ακολουθήσει τον, σωστό ή λανθασμένο, λόγο δεν έχει τόση σημασία. "Πάταξον μεν, άκουσον δε" είπε ο Θεμιστοκλής. "Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες" είπε ο Βολταίρος. Πόσο εξωπραγματικά φαίνονται στα κακομαθημένα τέκνα της σύγχρονης εποχής ο προπηλακισμός, η εξορία και τα βασανιστήρια εξαιτίας ενός λόγου που ειπώθηκε; Κι όμως, δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που οι άνθρωποι κλείνονταν στο καβούκι τους και κρατούσαν την άποψή τους τόσο κρυφή, ώστε την ξεχνούσαν κι οι ίδιοι! Ο λόγος που αυτό το δικαίωμα έχει χάσει κάπως την αίγλη του είναι επειδή οι αγνώμονες άνθρωποι πέρασαν τα όρια κι έφτασαν στην ασυδοσία. Αντί να λένε όσα πρέπει, λένε όσα τους έρχονται στο μυαλό: αυτό αηδιάζει τους σκεπτικιστές και τους δημιουργεί αμφιβολίες για το κατά πόσο πρέπει να επιτρέπονται τα πάντα στο λόγο.
Η ελευθερία κινήσεων και έκφρασης. Ακόμα κι αν είναι λάθος σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα κι αν κάποτε είναι κατακριτέο ηθικά και κοινωνικά, ο καθένας μπορεί κατά βούληση να πάει όπου θέλει κι όποτε θέλει. Δεν υπάρχει απαγόρευση κυκλοφορίας. Υπάρχει δικαίωμα στην απεργία, στη διαδήλωση και σε κάθε είδους συγκέντρωση. Κάτι που φυσικά δεν υπήρχε πάντα. Πόσο άσχημη είναι η ζωή μέσα σε κλουβί; Ή πόσο άθλιο το να παρακολουθούν κάθε σου βήμα, με σκοπό να σε πιάσουν αν παρεκτραπείς;
Έπειτα, η ελευθερία στην έκφραση. Είναι παρεμφερές ζήτημα με την ελευθερία του λόγου αλλά με περισσότερες προεκτάσεις. Αναφέρομαι κυρίως στην τέχνη, όπου ο καθένας μπορεί να εκφραστεί με όποιον τρόπο θέλει: ένας πίνακας ζωγραφικής μπορεί να αναπαριστά μια σφαγή, ένα ποίημα μπορεί να μιλά για ακολασίες, ένα τραγούδι για παράνομη ζωή. Όπως και να 'χει, υπάρχει ελευθερία στην τέχνη. Υπήρχε πάντα; Όχι. Η λογοκρισία κάποτε υπήρχε πίσω από κάθε λέξη, κάθε πινελιά. Υπήρχαν εξουσιοδοτημένοι υπάλληλοι που κατέστρεφαν ό,τι δεν ήταν αρεστό...
Μετά την ανάλυση κάποιων σημαντικών χαρακτηριστικών της δημοκρατίας μπορεί ο καθένας να βγάλει τα συμπεράσματά του. Έχουμε μάθει να ζούμε με ελευθερίες. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα, ώστε λειτουργούμε ελεύθερα χωρίς να το σκεφτόμαστε πόση αξία έχει η ελευθερία μας. Νομίζουμε πως κανείς και τίποτε δεν μπορεί να μας αφαιρέσει αυτές τις ανέσεις. Για ποιο λόγο όμως είμαστε τόσο αχάριστοι;
Είναι θέμα παιδείας. Τα πάντα είναι θέμα παιδείας. Όταν κάποιος δεν έχει διαβάσει Ιστορία, πώς να ξέρει ότι επί χιλιετίες άνθρωποι θανατώνονταν επειδή ζητούσαν τα αυτονόητα; Πώς να ξέρει ότι στην αρχαία Ελλάδα και Ρώμη ο πληθυσμός των δούλων ήταν αμέτρητος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η καταναγκαστική εργασία, αμισθί και με το μαστίγιο, για τους σκλάβους, καθώς και η πεποίθηση πως οι δούλοι είναι κατώτερο είδος; Τι σημαίνει γι' αυτόν η Ιερά Εξέταση;
"Η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους ανθρώπους" σύμφωνα με τον Πλάτωνα. ΄Όταν κάποιος έχει την ανάλογη παιδεία μπορεί μάλλον να καταλάβει τι είναι αναφαίρετο και τι κρεμάμενο επί ξύλου. Τι είναι βασικό και τι υπερβολικό. Μπορεί να νιώσει το πόσο εύθραυστες είναι οι ανέσεις στον τρόπο ζωής του, εφόσον υπάρχουν κάποιοι που σκοπεύουν να τις τσακίσουν. Κι αν στη σύγχρονη εποχή υπάρχει έλλειψη δημοκρατίας σύμφωνα με κάποιους, είναι επειδή δεν παλεύουν καθημερινά για το αγαθό αυτό. Δεν μπορείς όμως να παλέψεις για κάτι που δεν εκτιμάς, για κάτι που δεν κοίταξες ποτέ με σοβαρότητα και για κάτι που επιτρέπεις να σου κλέβουν καθημερινά με κάθε λογής τεχνάσματα. Ο πολίτης που δε σκέφτεται, δε νοιάζεται και μένει αδρανής και άβουλος σε κάθε θηριωδία είναι απειλή για καθετί όμορφο στον κόσμο μας. "Πολιτεία η οποία δεν έχει βάση την παιδεία, είναι οικοδομή πάνω στην άμμο", είχε πει ο Αδαμάντιος Κοραής. Κάτι ήξερε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου